نوشتن یکی از راه های بر قراری رابطه میان انسان هاست که به وسیله مجموعه ای از شکل ها ، نمادها، علامت ها و خطوط مرتبط یکدیگر که هم قرار دادی هستند ، انجام می گیرد. آمادگی نوشتن به توانایی کودک برای استفاده از هر نوع آموزش نوشتن اطلاق می شود . اگر چه مقداری از فعالیت های تشخیص و تمیز بینایی و شنوایی توسط خود کودکان و به طور طبیعی شکل می گیرد ،

 ولی باید تمرکز نظامدار بیشتری روی فعالیت های ویژه برای آمادگی نوشتن صورت گیرد . پس ازآن که کودک مداری را به دست گیرد وبا آن بنویسید ، باید تمرینات زیادی را در زمینه ی چگونگی به دست گرفتن و کنترل مداد و هماهنگی دست و چشم انجام داده باشد. با ارائه بازیهاوفعالیت های ساده- ای می توانیم به او کمک کنیم که چنین کنترلی را کسب کند. این نکته نیز حائز اهمیت است که اگر چه خواندن و نوشتن رامی توان دوش به دوش آموزش داد ، اما نوشتن به علل مختلف مهارت بسیار پیچیده تری است. با این حساب توانایی کودک در نوشتن بسیار ضعیفتر از توانایی او در خواندن می باشد. اگر می خواهیم کودک عادات نادرستی در نوشتن پیدا نکند ، باید از همان ابتدا عادات صحیح درست نوشتن شکل حروف را در او به وجود آوریم . عادات نا صحیح درنوشتن حروف ، پیشرفت کودک را در سنین بالاتر کند می سازد. برای کودک نوشتن حروف چه به صورت درست وچه نادرست کار ساده ای است.

این مقاله که کار پژوهشی کتابخانه ای است، شامل تعدادی بازی وفعالیت مختلف است که هدف از نوشتن آن ایجاد بازی هایی سر گرم کننده برای کودکان می باشد تا کودک قادر شود مهارتها ومفاهمیی را که فراگیری نوشتن کمک می کند را فراگیرد.

خداوند منان را بسی سپاس گویم که در سایه ی لطف و عنایت خود ، چنین امکانی را فراهم آورد تا بتوانیم مجموعه ای اندک وناچیز را در اختیار دست اندار کاران نظام تعلیم وتربیت قرار دهم.

 رشد آمادگی نوشتن:

فعا لیتهای آمادگی نوشتن مستلزم موارد زیر است:

     رشد ماهیچه کوچک                          -                           هماهنگی چشم راست.

کار با مواد نوشتاری  . کودکان قبل از عمل نوشتن ، نیاز به تجربه هایی با مواد مختلف از جمله فعالیت رنگ آمیزی ، استفاده از مداد باید آخرین وسیله ای باشد که یاد گیری کار با آن به کودکان توصیه می شود ؛ زیرا با مداد نوشتن دشوارتر است ونیاز به تسلط ماهیچه ای بیشتری دارد.

درک حروف کودکان باید شکل را تشخیص دهند، حرکات مورد نیاز در تولید اشکال و فرمها را درک کنن، وسپس بتوانند حروف را به صورت کلامی توصیف کنند.

هدفهای رفتاری : باید بتوانند مهارتهای مربوط به کشیدن خطوط افقی ، عمودی، مورب ونیز از رو کشیدن اشکال را کسب کنند.

مهارتهای پیش از نوشتن:

از بسیاری کودکان نمی توانند از مهارتهای نوشتن با دست بهره بگیرند زیرا چندین مهارت پیش از نوشتن را فرا گرفته اند درک رابطه های بدن ، مانند بالا و پایین ، رووزیر، بازشناسیی ومدل برداری از اندازه ها و شکل های گوناگون درست گرفتن مداد، درست قراردادن کاغذ و طرز قرار گرفتن و..... ازجمله مواردی هستند که قبلا به آنها اشاره شد از این رو کار کردن با مداد یا ماژیک برای این کودکان نومید کننده ودشوار است. برخی مداد را بیش از حد محکم به دست می گیرند در حالی که بعضی بچه ها آن را بسیار شل و برخی دیگر با دو دست می گیرند . بسیاری ازاین کودکان باید چگونگی صحیح به دست گرفتن مداد با ماژیک را گام به گام آموزش ببینند ناتوانی نسخه برداری از شکل های هندسی واحد ، کاستی دیگر در این زمینه است . برای مثال یکی از کاستی هایی که اغلب هنگام نسخه برداری از اجسام دراین کودکان مشاهده می شود تمایل به رسم گوش هایی در گوشه دایره یا مربع یا مثلث است سایر کودکان در هنگام مدل برداری به غلط بخشی را حذف می کنند  یا بخشی به آن می افزایند . امکان دارد برخی شکل ها بیش از حد کوچک یا بیش از حد بزرگ نسخه برداری شود. همچنین ممکن است برخی رفتارهای غیر عادی مثل کشیدن خطوط از راست به چپ در کودکان در برخورد با حروف وکلمه ها مشکلات نوشتاری داشته باشد. از میان عوامل دیگری که امکان دارد درنارسایی های نوشتن با دست مهم داشته باشد ، نحوه قرار گرفتن بدن است طرز قرار گرفتن بدن برخی کودکان به گونه ای است که سر آنان تقریباً به کاغذ چسبیده است به دلیل چنین

ا.ر.ک: فرخنده مفیدی ، برنامه آموزش وپرورشدر دوره پیش دبستان ، ( محل: تهران، ناشر: نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم 1380 ) برداشت از ص 177و179

 وضعی کاغذ هم در وضعیت نامناسبی قرار می گیرد برخی کودکان کاغذ را با زاویه بسیار زیاد ، اوریب

  می گذارند در حالی که برخی دیگر آن را به حد کافی کج نمی گذارند. استفاده از میز وصندلی بزرگتر یا

  کوچکتر از اندازه نیز در مشکلات گوناگون نوشتن با دست موثر پیشنهاد می شود تمام این مسائل پیش از شروع به نوشتن وقبل ازآن که کودک اقدام به رونویسی ونوشتن بکند اصلاح شود!

 (خطاهای متداول در نوشتن با دست )

ا.ر.ک : رشد آموزش ابتدای .اردیبهشت 79 شماره مسلسل 42 . برادشت از ص 16 و 17

 (مهارت های پیش نیاز برای کسب توانایی در نوشتن)

 برخی از دانش آموزان ممکن است در یکی از زمینه های فوق (کنترل حرکتی، ادراک بینایی ، نقص درحافظه دیداری و.....) از خود ناتوانی نشان دهند. در واقع دانش آموزان باید قبل از کسب هر یک از مهارت های مربوط به بیان نوشتاری ، کفایت لازم را در پیش نیازهای آن مهارت ها کسب کند، چرا که بدون یادگیری این دسته از پیش نیازها، کسب مهارت های سطوح بالاتر مشکل است . در اینجا به مجموعه ای از مهارتهای پیش نیازبرای کسب توانایی بیان نوشتاری اشاره می شود.

پیش نیاز برای مهارت نوشتن یا دست:

-         توانایی لمس کردن ، گرفتن ، ورها کردن

-         توانایی در تشخیص شباهتها وتفاوتها

-         توانایی در مهارت های مربوط به انگشتان

-         حرکت دادن قلم به سمت چپ و راست

-         گرفتن قلم با دست ، میان انگشتان

-         حرکت دادن قلم به سمت با لا وپایین  

-         حرکت دادن قلم به شکل دایره وار

-         کپی کردن اسم خود از روی پیش نویس

-         کپی کردن حروف

-         کپی کردن اسم خود ازروی پیش نویس

-         کپی کردن از روی الگوی نقطه چین

فعالیت های پیش نیاز در آموزش نوشتن

پیش از این به مهارت های اساس برای آموزش نوشتن اشاره کردیم دراین مقاله نمونه فعالیت های توجه به چند نکته ضروری است:

1) فعالیت هایی که معرفی می شوند به صورت نمونه مطرح گردیده اند و می توان آنها را راهنمایی برای انتخاب یک سلسه فعالیت های مشابه در نظر گرفت

2) فعالیت ها اداری مراحل متفاوتی هستند .بنابراین آنها را با توجه به سن وتوانایی کودک تا مرحله ای که آمادگی رشدی کودک اجازه می دهد ارائه دهید واز ارائه اجباری یک فعالیت به کودکی که هنوز توانایی انجام دادن آن را ندارد ، اجتناب کنید.

3) علایق کودک را درانتخاب وانجام دادن فعالیت در نظر بگیرید. گاه کودک فعالیت را آن طورتوصیف شده است انجام نمی دهد اجازه دهید او نظریات خود را اعمال کند زیرا این بازی نیز اهداف مهمی دارد.

4) فعالیت های رو زمره زندگی را فراموش نکنید. جدا از فعالیت هایی که در اوقات فراغت و هنگام بازی یا به صورت فعالیت های هنری یا آموزش خاص معرفی می گردند، کودکان در طول زندگی ، بسته به سن و میزان توانایی ، همیشه در انجام دادن فعالیت های گوناگون موقعیت هایی به دست می آورند. غذا خوردن با قاشق وچنگال ، استفاده از ظروف گوناگون ،لباس پوشیدن ،مراقبت از خود، مسواک زدن دندانها، شانه کردن موها استفاده از ابزار هایی مثل چکش ،پیچ گوشتی واهرم های گوناگون ، دکمه وبند کفش ، پوشیدن جوراب ولباس و دراوردن آنها ، شتشو ، شتشوی اسباب بازی ها وکمک به نظافت وجابه جایی وسایل بازی ، از فعالیت های زندگی روزانه کودک به حساب می آید. والدین مربیان باید فرصت کافی دراختیارکودکان قرار دهند تاآنان با راحتی خیال وآسودگی خاطر به کسب تجربه بپردازند. چنین تجربیاتی زمینه کسب سایر مهارت ها وتوانایی ها ی لازم سال های آتی ، از جمله نوشتن را فراهم می آورد.

5) ابتکارت خود را نادیده نگیرید وبا استفاده  از دانش واطلاعات خود به طرح فعالیت های جدید و متنوع بپردازید.

6) اگر کودک خسته است فعالیت را عوض یا آن را ساده تر کنید با فرصت دیگری در نظر بگیرید. اگر کودک گرسنه است یک خوراکی مختصر به او بدهید یا فعالیت را به بعد از ناهار موکول کنید. گاهی اوقات حواس پرتی را می توان با هیجانی کردن آهنگین یا ریتمیک کردن یا مسابقه ای کردن فعالیت بر طرف وتوجه کودک را به فعالیت جلب کرد.

 وضعیت های انتخابی برای انجام دادن فعالیت ها

الف) وضعیت دَمَر یا درازکش روی شکم: در این وضعیت کل بدن بچه ، آرنج ها ،ساعدها و مچ ها در حال حمایت شده قرار می گیرند.

ب) وضعیت نشسته: اگر کودک روی نیمکت ومیز تحریر مدرسه می نشیند. باید پاهایش روی زمین یا روی یک جا پایی مخصوص باشد.

پ) ایستادن: ایستادن یک وضعیت بسیار مناسب برای آموزش پیش نوشتاری است از این وضعیت برای نوشتن با گچ روی تخته یا رسم روی سه پایه نقاشی استفاده می شود.

ت) وضعیت دوزانو: بچه ها می توانند جلو یک سه پایه کوتاه نقاشی با یک میز با ارتفاع متوسط دو زانو بنشیند

ث) وضعیت چهار دست وپا: یک وضعیت عالی برای انجام دادن فعالیت های گروهی کودکان است دراین وضعیت چند بچه اطراف یک ورق کاغذ بزرگ قرار می گیرند وبه نقاشی با رنگ آمیزی می پردازند.

ج) درازکش به پهلو: یکی دیگر از وضعیت هایی است که کودک می  تواند برخی فعالیت ها را درآن حالت انجام دهد.

چ) وضعیت زانو زدن روی یک پا: وضعیت کودک به نحوی است که زانوی یک پا کف پای دیگر روی زمین قرار می گیرد.خوب است که کودک تمام وضعیت ها را تجربه کند و در آنها به انجام دادن  فعالیت یا بازی بپردازد . اما انجام دادن کارهایی مثل کپی کردن اشکال مخصوص یا رسم خطوط ظریف باید در وضعیتی انجام شود که ثبات بیشتری برای او فراهم آورد.

نمونه فعالیت ها:الف) فعالیت های فراهم آورنده تجارب حسی 1)بافت ها: کودک اشیا را لمس وباآنها بازی می کند  - کودک آنها را لمس وتوصیف می کند  -   کودک با چشم های بسته پس  از لمس ، آنها را شناسایی می کند    2) خمیر و پودر نان خشک: با استفاده از نوع خمیر ، شکا های ترکیبی بسازد مثلا آدمی درست کند که صورت ودست وپا یش از خمیر ساده ولباس وکلاهش از خمیر مخلوط باشد.

3) نقاشی با انگشت ودست ها : کار به صورت گروهی وکودکان می توانند از تمام انگشت ها ودست خود را برای نقاشی ورنگ آمیزی استفاده کنند.

 4) کاربا کاغذ آلومینیم : صفحه را کمی چروک کنید و در اختیار کودک قرار دهید . کودک با خود کارهای رنگی روی آن را نقاشی ویا رنگ آمیزی می کند. سپس از کودک بخواهید کاغذ را برگرداند ودرآن طرف خطوط بر جسته ای را که مربوط به نقاشی خودش است، بیابدوبا خودکار دنبال کند وروی آن خط بکشد.

ب) کاغذ آلومینیم را به شکل ها واندازه های متفاوت ببرید سپس سطح آن را چروک کنید وبه کودک ارائه دهید تا با استفاده از نوک انگشت یا تنه خودکار ، بدون این که کاغذ پاره شود ، آن را صاف کند.

پ) اشیای گوناگون واسباب بازی های کوچکی دراختیار کودک قرار دهید تا آنها را با کاغذ آلومینیومی بپوشاند. بهتر است این اشیا دارای اشکال ساده مثل مکعب ، توپ ولوله باشد . همچنین می توانید از خوراکی هایی مثل میوه یا بیسکوئیت استفاده کنید.

5) نقاشی روی کاغذ سمباده نرم: قطعه ای کاغذ سمباده تهیه کنید. وکودک با مداد شمعی ومداد رنگی نقاشی کند

6) نقاشی و کارروی گل نرم: مقداری گل نرم سفال گری تهیه کنید:

الف) کودک باید با آن اشکال گوناگونی درست کند.

ب) کودک باید با اشیایی مانند نوک مداد ، سنجاق سر ، مهرهایی با طرح برجسته یا دانه غلات، نقوش گوناگونی روی کاغذ ایجاد کند.

پ) با نوک مداد، روی آن نقوشی ایجاد کند.

7) وزنه ها: برای کار با وزنه ها می توانید از استوانه های کوچک یک اندازه با وزن های متفاوت استفاده کنید. مثلا یک استوانه چوبی ، یک استوانه پلاستکی ، یک استوانه شیشه ای ویک استوانه آهنی تهیه کنید وظاهر آنها را با پارچه یا کاغذ های یکسان بپوشانید تا تنها تفاوت محسوسی برای کودک وزن آنها باشد

8) سوراخ ها: کاغذ نازکی را روی سطح نرمی مانند تکه ای موکت یا ابر قرار دهید : الف) کودک با نوک تیز مداد در آن سوراخ هایی ایجاد می کند وپشت سوراخ ها را که به صورت بر جسته است، لمس کند.

ب) روی کاغذ خطوط افقی یا عمودی رسم کنید واز کودک بخواهید مسیر آن را با سوراخ کردن در امتداد خطوط دنبال وسپس از پشت آن را لمس کند.

پ) خطوط منحنی واشکال هندسی رسم کنید و از کودک بخواهید روی خطوط را با سوراخ کردن دنبال وپشت آن را لمس کند.

9) خارپشت: دراین فعالیت از خمیر بازی وتعدادی خلال دندان استفاده می شود. کودک با مقداری خمیر گلوله ای درست می کند. سپس با چشم بسته واز طریق لمس ، سروانتهای خلا ل دندان ها را تشخیص می دهدوآنها را از انتها وارد خمیر می کند. به نحوی که سطح خمیر پوشیده از خلال دندان ها شود وآن را لمس کند.

10) رنگ واسفنج : کودک مقداری گواش یا رنگ ها ی متفاوت را باقاشق یا انگشتان روی کاغذ مقوایی قرار می دهد. سپس اسفنج کوچکی را خیس می کند وبه خوبی فشار می دهد تا نمناک شود .سپس آن را روی مقوا می کشد تا رنگ ها به خوبی آمیخته شود ونقش جدیدی به دست آید.

تقلید وکپی کردن:

هنگامی که کودکان توانایی خط خطی کردن را در جهات افقی وعمودی ودایره ای  به دست می آورند وبر آن تسلط  یافتند. آماده می شوند که تقلید را شروع کنند. این جا مهم است که تمایزی بین تقلید وکپی کردن قایل شویم. در تقلید عمل خط خطی کردن آموزش دهنده در حالی که کودک به دست او وحرکاتهای آن توجه می کند ، علایمی به وجود می آورد. سپس کودک علایم ایجاد شده را در همان جهت تقلید می کند اما در کپی کردن آموزش دهنده کاغذی را که روی آن علامت یا خطی کشیده شده است به کودک نشان می دهد و از او می خواهد مثل آن بکشد در این جا کودک نشانه ها یا خطوط را از طریق بینایی دریافت می کند درواقع دیدن خطوط باید حرکات لازم جهت ایجاد آن خطوط را برای کودک تداعی کند و سپس کودک همانند آن کار انجام دهد . بنابراین نباید از کودکی که قادر به تقلید علایم نیست خواست که کپی کند .

ج) خط خطی کردن : کودک خط خطی کردن را در جهت افقی تقلید می کند جهت افقی اولین جهتی است که در خط خطی کردن تقلید می شود . به خاطر داشته باشید که تمرین این جهت افقی در این مرحله هنوز به صورت تقلید خط خطی کردن تصادفی است و کودک قادر به ایجاد یک خط افقی منفرد ثابت نیست .

پ) کودک تقلید خط خطی کردن تصادفی را در یک جهت عمودی انجام می دهد.

ت) کودک تقلید خط خطی کردن تصادفی را در یک جهت دایره ای انجام می دهد.

ث) کودک ازیک خط منفرد عمودی تقلید می کند .

چ) کودک از یک خط مدوّر تقلید می کند.

ح) کودک یک خط افقی را کپی می کند.

(خ-1) کودک یک دایره کپی می کند. اولین رقابت در میان کودکان گذر از توالی (تقلید-کپی کردن) یا گذاشتن از مرحله خط خطی کردن به خطوط منفرد است . سپس کودک با یک خط منحنی رسم کند و به مرور دو سر آن را به هم ارتباط دهد تا در نهایت دایره درست شود تعدادی از کودکان برای کشیدن دایره با شکل روبه رو می شود.

خ-2 ) کودک از دو خط متقاطع به شکل بعلاوه تقلید می کند . عبور از مرحله ایجاد یک خط افقی و عمودی به طور جداگانه به مرحله ارتباط این دو خط به صورت دو خط عمود بر هم کاری پیچیده است . عده ای از کودکان هنگام طی کردن این مرحله خط عمودی را پهلوی خط افقی قرار می- دهند، ولی قادر به تقاطع دادن آنها نیستند. اما با گذشت زمان به تدریج آنها را به هم ارتباط واز هم عبور می دهند وشکل بعلاوه ایجاد می کنند بنابراین در مرحله ای که قادر به کپی کردن دایره هستند یاد می گیرند که از شکل یک بعلاوه تقلید کنند.

د-الف) کودک دو خط متقاطع با شکل بعلاوه کپی می کند . کودکان دراین مرحله می توانند از طریق بینایی دو خط متقاطع به شکل بعلاوه به یک خط افقی ویک خط عمودی تجزیه وتحلیل کنند .

د-2) کودک یک خط مایل از راست به چپ را تقلید می کند . ایجاد یک خط مایل یا اریب ، نیاز

ا.ر.ک : رشد آموزش ابتدایی سال پنجم اسفند 1380. شماره م 40 . برداشت از ص 43تا 45

به مهارت درکی وکنترل حرکتی بیشتری دارد. کودک باید در این مرحله توانایی تشخیص موقعیت

 خود و مداد را در فضا بدست آورده باشد .

ذ-1) کودک یک خط مایل یا اریب ، از راست به چپ کپی  می کند.

ز-1) کودک یک خط اریب را از چپ کپی می کند.

ز-2) کودک ازیک مربع تقلید می کند مربع از ارتباط خطوط لفقی وعمودی ایجاد می گردد برای رسم مربع بچه باید خطوط عمودی وافقی را از طریق بینایی تجزیه وتحلیل کنند.  

ر-1) کودک یک مربع کپی می کند .

ر-2) کودک یک خط اریب را ازچپ به راست تقلید می کند .

ز-1) کودک یک خط اریب را از چپ به راست کپی می کند .

ز-2) کودک از دو خط متقاطع به شکل ضربدر تقلید می کند .

ژ-1) کودک یک شکل ضرب در کپی می کند .

ژ-2) کودک از یک مثلث تقلید می کند.

س-1) کودک از یک لوزی تقلید می کند.

س-2) کودک از یک مثلث کپی می کند.

ش) کودک یک لوزی کپی می کند . کودکان یاد می گیرند که علایم تصادفی را در حدود هجده ماه اول ایجاد کنند.آن ها هماهنگی حرکتی وآگاهی درکی – حرکتی رابرای ایجاد سایر تقلید کردن ها وکپی کردن ها بین 5/3 تا5/4 سالگی توسعه می دهند سپس می توانند مثلث و لوزی رسم کنند و می توان از آن ها انتظار داشت که تعدادی حروف ساده را تقلید وکپی کنند . این روند رشد طولانی وتسریع آن مشکل است این که کودکی به مرحله رسم دایره رسیده است به این معنی نیست که بتواند به علاوه یا یک خط مایل را در هفته آینده بکشد وبعد به دنبال آن یک مربع رسم کند. برای برداشتن هر قدم کودک نیاز به تمرین و تجربه کامل دارد وباید از لحاظ ادراکی قبل از برداشتن گام بعدی آماده باشد.

ح- رنگ کردن: رشد مهارت های مورد نیاز قبل از نوشتن وپیشرفت درآن ها که شامل کنترل مداد وتوانایی تقلید و کپی کردن خطوط است مستقیماً به علاقه کودکان به زمینه رنگ کردن تصاویر وتوانایی آن ها در انجام دادن آن بستگی دارد. بهبود و کنترلی که کودکان به زمینه رنگ کردن اشکال به دست می آورند. به نحوی که از محدوده معین شده خارج نشوند، مستلزم رشد و توسعه مهارت های پیش نوشتاری است که قبلا به تعدادی از آنها اشاره شده است وقتی کودک بتواند خطوط منحنی ، افقی و عمودی را تقلید یا کپی کند، به رنگ کردن تصاویر می پردازد. پوشش تصویر: مرحله 1- کودک یک صفحه بزرگ را با رنگ می پوشاند. در این مرحله کودک مدادرنگی را با سطح بزرگی از کاغذ تماس می دهد. اوقادر نیست مداد رنگی را در محدوده تصاویر موجود در کاغذ حرکت دهد. بلکه کل محیط کاغذ را رنگ می کند. حتی رنگ را بیرون از کاغذ هم می زند ومیز زیر کاغذ را هم رنگ می کند